مقدمه
با توجه به روند فزاینده افزایش جمعیت ، منابع محدود و فقر و گرسنگی پنهان لازم است برنامه اقتصادی همه جانبه ای در بخش کشاورزی و زیر مجموعه آن دامپروری تدوین گردد. پرورش دام وطیور یکی از مواردی است که با بهینه سازی زمان و سرمایه ما را به اهداف اقتصادی می رساند. بدین لحاظ نیاز به مدیریت چنین واحدهایی است تا با تاکید بر اصلاح نژاد دام وطیور جهت بالارفتن راندمان تولیدبهترین شرایط محیطی را فراهم نمایند. از این لحاظ که غذا در پرورش دام و طیور بیشترین هزینه را دارد مساله عمده و اساسی است. پنبه دانه می تواند امروزه به دلیل کیفیت مناسب و اقتصادی سهم بسزایی در جیره نشخوارکنندگان داشته باشد و در جیره طیوربه صورت کنترل شده مورد استفاده قرارگیرد.کیفیت اسیدهای آمینه پروتئین های حیوانی نسبت به گیاهی ارجحیت دارد اما این پروتئین ها هزینه بالای دارند بنابراین لازم است از پروتئین های نباتی استفاده شود . بر این اساس در این مقاله سعی شده است که اهمیت این ماده غذایی را از لحاظ ترکیبات آن بیان شود . به طور کلی می توان گفت که ترکیبات حاصل از پنبه دانه یک ماده غذایی بهداشتی و اقتصادی است و به لحاظ ترکیبات شیمیایی مناسب می تواند در جیره دام و طیور نقش مهمی ایفا کند.
گیاه پنبه :
1- پیشینه :
پیشینه کشت پنبه به منظور تهیه پارچه و لباس به 500 سال قبل می رسد . فرودوت تاریخ نویس یونانی از این محصول به نام درخت یَشم در هندوستان نام برده است. برخی مبدا کشف پنبه را آسیا و گروهی افریقا می دانند. کشت پنبه در ایران پیشینه ای دراز دارد و در تذکره ها وکتاب های کهن ازکشت این محصول در ایران یاد شده است . مارکوپولو نیز در سفرنامه خود از کشت پنبه در ایران نام برده است . بذر الیاف متوسط کنونی در زمان قاجاریه توسط یک کشیش آمریکایی به ایران آورده شده است و قبل از آن ( ورود الیاف متوسط کنونی ) کشت نوعی پنبه بومی با الیاف کوتاه معمول بود که بیشتر مصرف داخلی داشت.
2- طبقه بندی گیاهی :
پنبه گیاهی است گل دار ، دولپه ای از خانواده malvaceae و از جنس gossypium و ریشه آن عمودی است .ارتفاع بوته در تمام رقم ها گوناگون از 6-5/2 سانتیمتر متفاوت است . در آب و هوای معتدل گیاهی است یک ساله ولی در برخی نقاط اگر با زمستان و یخبندان همراه نباشد طول عمر گیاه به چند سال هم می رسد . از نظر گیاهشناسی پنبه به دو گروه بزرگ تقسیم می شود:
* پنبه آسیایی شامل گونه های :
G.arboteum و G.herbaceum
* پنبه امریکایی شامل گونه های :
G.religiusum و G. hirsitum و G.harbadense
3- ترکیبات و کاربرد آن :
پنبه از دو قسمت تارهای سپید رنگ و دانه تشکیل شده است . ویژگی تارهای پنبه این است که قابلیت ریسیده شدن و پس از آن بافت پذیری دارد. این ویژگی ها از همان زمان های دور در بهره گیری از این گیاه بوده است .
پنبه از نظر اندازه تارها به سه دسته تقسیم می شوند:
1- تار کوتاه درازای کمتر از 25 میلیمتر
2- تار متوسط درازای 32-25 میلیمتر
3- تار بلند درازای بیش از 32 میلیمتر
از تارهای پنبه در کارخانه های ریسندگی ، نخ تهیه می کنند. پس از تهیه نخ ، انواع پارچه بافت می شود . دانه پنبه از سه قسمت تشکیل شده است :
· لینتر یا کرکهای که سطح دانه را می پوشانند و 19-2 % وزن دانه را در رقم های گوناگون تشکیل می دهد و از آن نخ ، کاغذ ، پلاستیک ، فیلم ، نمد ، موکت و وسایل بهداشتی تهیه می شود.
· پوسته که مغز را می پوشاند و 45-40 % وزن دانه را تشکیل می دهد و به رنگ قهوه ای تیره تا سیاه دیده می شود . از پوست دانه خوراک دام ، کود ، پلاستیک و لاستیک مصنوعی تهیه می کنند.
· مغز پنبه دانه که به رنگ سفید روشن است و از روغن و پروتئین تشکیل شده است و 55-50 % وزن دانه را تشکیل می دهد . از مغز دانه روغن خوراکی ، صابون ، گلیسیرین و از تفاله آن کود و خوراک دام تهیه می شود. با تولید هر 100 کیلوگرم الیاف پنبه ف حدود 160 کیلوگرم دانه پنبه از گیاه پنبه تولید می شود.
هرچند نزدیک به 5000 سال پنبه را به دلیل استفاده از الیاف آن می کاشته اند ، ولی مصرف دانه آن برای تامین مواد غذایی از قرن نوزدهم رایج شده است . در زمان های قدیم هندی ها و چینی ها روش تهیه روغن از پنبه را ابداع کرده اند و آن را به عنوان سوخت چراغ به کار می بردندو کنجاله آن را به دام می دادند . تولید روغن از پنبه بار اول در سال 1767 در امریکا انجام شد و نیمه اول قرن نوزدهم در اروپا کارخانه های روغن کشی آغاز به کار کردند . اولین کارخانه روغن کشی در ایران از سال 1317 تاسیس شد .
4- ارقام :
انواع گونه های پنبه که در ایران کشت می شوند عبارتند از :
· رقم ساحل که تنها در مازندران و گرگان و گنبد کاشته می شود.
· رقم ورامین که به جز مازندران ، فارس ، گرگان ، و گنبد در سایر مناطق نیز کشت می شود.
· رقم بومی که در استانهای خراسان ، فارس ، سمنان ، کرمان ، اصفهان ، یزد و مرکزی کاشته می شود.
در ایران در دشت گنبد و گرگان بهترین نوع پنبه کاشته می شود.
جایگاه پنبه دانه در طبقه بندی خوراک :
خوراکهای مورد نیاز در تغذیه طیور از موادی مغذی تشکیل شده که پس از جذب و ورود به خون هر یک به طریقی در اعمال حیاتی بدن حیوان نقش ایفا می کنند .مواد مغذی به طور کلی شامل کربوهیدراتها و چربیها ، پروتئین ها ، مواد معدنی ، ویتامین ها ، آب و ترکیبات اضافی می باشند. پروتئین ها از واحدهایی بنام اسید آمینه تشکیل شده اند و حدود 20 درصد وزن یک مرغ و 5/12 درصد وزن تخم مرغ از آنها ترکیب یافته است. بعضی اسیدهای آمینه به واسطه انتقال گروه آمینی ازاسیدهای آمینه دیگر بوجود می آیند . ولی تعدادی تحت عنوان اسیدهای آمینه ضروری به اندازه کافی در بدن حیوان ساخته نمی شوند این دسته اسیدهای آمینه عبارتنداز : آرژنین ، متیونین ، لوسین ، ایزولوسین ، گلوتامین ، هستیدین ، فنیل آلانین ، لیزین ، تریپتوفان ، تره ئونین و والین . در تعادل جیره بیشتر به پنج اسید آمینه آرژنین ، تریپتوفان ، لیزین ، متیونین ، و سیستین را ملاک قرار می دهند . اصولا پروتئین ها شامل : دو منبع گیاهی و حیوانی است که بسته به خصوصیات ذکر شده می توان به نسبت از ترکیب آنها استفاده نمود . معمولا فرآورده های با منشا حیوانی توازن اسید آمینه بهتری دارند و قادرند مواد معدنی ضروری و ویتامین ها را تامین کنند. در حال حاضر در تهیه خوراک طیور استفاده از مکملهای پروتئینی حیوانی کمتر از سابق است . از جمله مهمترین منابع پروتئینی حیوانی می توان از پودر ماهی ، پودر گوشت ، پودر خون ، پودر شیر ، پودر گوشت استخوان دار پودر پر ، پودر کشک ، اب پنیر خشک شده ، باقی مانده کشتارگاههای طیور و مواد محلول ماهی را نام برد. امروزه با توجه به مشکلات تهیه مواد غذای سرشار از پروتئین از منابع حیوانی سعی شده ازمکملهای پروتئینی نباتی که بیشتر فرآورده های فرعی کنجاله دانه های روغنی هستند این مساله را حل نمایند پروتئین های نباتی از لحاظ توازن اسیدهای آمینه ، منابع فقیرتری هستند از جمله مهمترین منابع پروتئین های نباتی می توان به غلات تقطیر شده خشک ، کنجاله سویا ، کنجاله پنبه دانه ، کنجاله بذرک ، کنجاله کلزا ، کنجاله گلرنگ ، کنجاله کنجد ، دانه باقلا و .... اشاره نمود. از میان آن دسته پروتئین های نباتی که به طور معمول در مناطقی که کشت پنبه صورت می گیرد، استفاده می شوند کنجاله پنبه دانه اهمیت بیشتری از نظر اسید آمینه لیزین دارد. ولی در مجموع درکاربرد پروتئین های نباتی باید میزان و نوع اسیدهای آمینه و نیز مواد سمی موجود در آن برآورده شود. تازمانی که از هر مکمل جدید تاریخچه مصرف مناسبی در دسترس نیست قبل از استفاده در جیره می بایست به دقت مورد بررسی قرارگیرد.
فرآورده های پنیه دانه:
1- خوراک تخم پنبه cottonseed feed
نوعی خوراک دام و طیور مرکب از کنجاله پنبه دانه( پس از استخراج قسمت عمده روغن از دانه های روغنی ، تفاله باقیمانده کنجاله خوانده می شود ، برای تغذیه دام استفاده می شود) و پوست پنبه دانه . این خوراک کمتر از 36% پروتئین خام دارد ، ولی میزان پروتئین خام آن نباید از 22% کمتر باشد .
2- آرد پنبه دانه cottonseed flour
نوعی فرآورده غذایی که از تخم پنبه پاک شده از الیاف و پوست کنده ( بدون لینتر ) بدست می آید . تخم پنبه به طور نازک غلتک زده می شود و برای مدت 5/1 ساعت در 225 درجه فارنهایت پخته می شود . با این عمل حالت پلاستیکی پیدا می کند و خارج کردن روغن از آن آسانتر می شود . کنجاله پرس شده سرد می شود و آن را قبل از آرد کردن با آسیاب چکشی به مدت 30 روز ذخیره می کنند ، سپس آرد از یک الک شماره 200 عبور داده می شود . این فرآورده رنگ روشن ، مزه آجیلی دارد و حاوی 5/57 % پروتئین خام می باشد.
3- پوست پنبه دانه cottonseed hull
پوسته خارجی تخم پنبه مد نظر است .28% پنبه دانه پس از فرآوری ،پوست دانه تشکیل می دهد. بخشی از پس مانده حاصل از روغن کشی از تخم پنبه است،که از آن در تغذیه دام استفاده می شود . قابلیت هضم پروتئین پوسته بسیار ناچیز و مجموع مواد غذایی آن 7/43 % است . این خوراک را باخوراک های غنی از پروتئین مثل کنجاله پنبه دانه به دام ها تغذیه می کنند .
4- کنجاله تخم پنبه cottonseed meal
جهت تعیین میزان هر ماده غذایی در جیره دام و طیور می بایست به این نکات توجه داشت که :
1- ماده غذایی اقتصادی و بهداشتی باشد.
2- تمام نیازهای لازم را تامین کند.
یکی از مواد غذایی مورد مصرف در پرورش دام و طیور ، کنجاله پنبه دانه است که پس از کنجاله سویا و ذرت ، می توان گفت بیشترین اهمیت را دارد و فاکتورهای فوق را در بر می گیرد بدین ترتیب لازم است شناختی بر آنالیز مواد مغذی و دیگر خصوصیات آن داشت. بیشترین اهمیت کنجاله پنبه دانه مربوط به پروتئین آن می گردد اما به همراه پروتئین مواد ترکیبات دیگری نیز در آن وجود دارد .
خوراک تخم پنبه معمولا به عنوان محصولی با 41% پروتئین شناخته می شود اما به شکل کنجاله با 35% پروتئین قابل دسترسی است. خوراک (کنجاله) تخم پنبه از لحاظ درصد پروتئین بسیار بالا بوده که با کشیدن روغن از تخم پنبه بدست می آید.
دو روش مختلف برای روغن کشی وجود دارد که میزان روغن باقیمانده در کنجاله فرق می کند. میزان روغن باقیمانده در کنجاله تعیین کننده میزان انرژی آن است. کنجاله تخم پنبه لذیذ بوده و استفاده ازآن جهت جیره غذایی روزانه احشام متداول است.با داشتن حدود 1% فسفر و 80-70 % مواد غذایی خوراک (کنجاله) تخم پنبه، منبع پروتئین عالی برای طیف وسیعی از احشام می باشد. خوراک را میتوان به شکل گلوله ای ( پلت) با اندازه های مختلف برای کاربرد های مختلف
(1/4", 3/8",1/2", 3/4" , 7/8") نیز فرآوری کرد.
کنجاله تخم پنبه دارای ماده گوسیپول می باشد که ماده ای سمی است. اما در شرایط معمولی حتی پر شیر ترین گاوها هم باندازه ای کنجاله تخم پنبه مصرف نمی کنند تا این موضوع باعث مسمومیت آنها شود.
کنجاله تخم پنبه هم می تواند بعنوان 1- جیره مستقل غذایی و 2- مکمل غذایی پروتئینه با ترکیب سایر غلات مصرف شود. و3- می تواند جایگزین کنجاله سویا در تمامی جیره غذایی گردد.
نوعی خوراک دام پروتئینی مشهور است که از آسیاب کردن تخم پنبه که قسمت اعظم روغن آن استخراج شده باشد ، بدست می آید. روش جدید استخراج روغن از دانه گیاهان، به طریق شیمیایی و با استفاده از حلال های خاصی می باشد. این روش، محصول بیشتری تولید می کند، با صرفه تر است و سریع تر هم انجام می پذیرد. روشی دیگر برای استخراج روغن از دانه گیاهان، بدون استفاده از حلال صورت می گیرد و به استخراج فیزیکی معروف است. در این روش روغن را با روش های مکانیکی فشردن، استخراج می نمایند. از این روش معمولاً برای تهیه روغن های خوراکی استفاده می شود.
اگر روغن کشی تخم پنبه به روش حلال انجام شود کنجاله تخم پنبه حاصل حدود 41 % پروتئین خام خواهد داشت و اگر روغن کشی به طریق مکانیکی صورت گیرد کنجاله حاصل حدود 36% پروتئین خام خواهد داشت . طبق استاندارد سازمان تغذیه دام آمریکا میزان پروتئین باقیمانده با روش فرآوری فشاری نباید کمتر از 36% باشد.
مواد خوراکی باید به طور مداوم مورد بررسی قرار گیرند تا از ثبات ترکیبات آنها و همچنین عدم آلودگی آنها اطمینان حاصل شود.
مقایسه کنجاله پنبه دانه با کنجاله سویا:
1- میزان کمتری پروتئین و مقدار بیشتری فیبر دارد. که بالا بودن میزان فیبر آن موجب پایین آمدن سطح انرژی قابل متابولیسم می گردد.
2- مقدار بسیاری از اسیدهای آمینه ضروری در کنجاله تخم پنبه کمتر از کنجاله سویا است و قابلیت استفاده آنها برای طیور پایین تر است .
3- در دانه پنبه رنگدانه ای به نام گوسیپول وجود دارد که تاثیرات سوئی بر رشد ، تولید مثل و رنگ زرده تخم مرغ دارد.
*گوسیپول Gossypol:
بعضی از غلات و منابع پروتئین گیاهی دارای سموم طبیعی هستند که می توانند در عملکرد حیوان مصرف کننده موثر باشد . گوسیپول یکی از عناصر بازدارنده و در حقیقت به عنوان ماده سمی برای حیوانات تک معده ای محسوب میگرددکه در رنگدانه های بعضی از منابع گیاهی از جمله مغز تخم پنبه پراکنده و ذخیره شده است . حداقل 15 نوع از این رنگدانه در روغن استخراج شده و یا در کنجاله پنبه دانه شناسای شدهاند ، لیکن مهمترین آنها دارای فرمول شیمیایی است که برای اولین بار توسط دانشمند انگلیسی لانگمور به سال 1886 از بقایای حاصل از روغن پنبه دانه در تصفیه با قلیا جدا گردید. و در سال 1898 مارچلیوسکی آن را به حالت جامد خالص و زرد رنگ تهیه نمود و بدین نام خوانده شد.
کنجاله تخم پنبه حاوی یک ماده سمی به نام گوسیپول Gossypol است که همین ماده میزان مصرف آن را در جیره طیور و خوک محدود می کند.
گوسیپول یک ترکیب آلدئید پلی فنولیک ، آنتی اکسیدان و پلیمریزه کنده است.این ترکیبات به شدت فعالند ، خواص اسیدی داشته ، مثل ترکیبات فنلی و آلدئیدی عمل میکنند ، در قلیای رقیق حل شده و تشکیل نمک می نمایند.گوسیپول به دلیل دلشتن خاصیت پلی مورفیسم دارای نقطه ذوب متفاوت بوده ، همچنین دارای ایزومز نوری می باشد در میان هشت رنگدانه موجود در غدد رنگدانه ای تخم پنبه ، مهمترین رنگدانه است . گوسیپول می تواند به شکل آزاد و فعال در رنگدانه ها و یا به شکل پیوندی در ترکیب با پروتئین و یا مواد دیگر باشد. گوسیپول آزاد با گروه اپسیلون آمین آزاد لیزین و احتمالاَ آرژنین و سیستئین واکنش داده و سبب دناتوراسیون پروتئین می گردد و ارزش تغذیه ای پروتئین و همچنین راندمان استحصال پروتئین را کاهش می دهد.
علاوه بر آن کنجاله تخم پنبه حاوی ترکیبات سیکلوپروپیونید است که این ترکیبات در صورت زیاد بودن در جیره مرغ های تخم گذار موجب کمرنگ شدن زرده تخم مرغ می شود .
گوسیپول در ریشه گیاه پنبه تولید و سپس به دانه منتقل می شود . واریته های از این گیاه وجود د ارد با وجود اینکه گوسیپول در ریشه گیاه ساخته می شود،ولی به دانه منتقل نمی شود، در نتیجه تخم پنبه در چنین سویه های عاری از گوسیپول است. گوسیپول ممکن است یا به شکل ترکیبی و یا به صورت آزاد باشد که در حالت اول برای حیوانات تک معده ای غیرسمی و در حالات دوم در مقادیر بالا سمی است .
در صورتی که گوسیپول کنجاله پنبه دانه گرفته شود ، از آن می توان بدن مشکل در جیره طیور نیز استفاده کرد ، ولی از کنجاله تخم پنبه معمولی نمی توان بیش از 15% کل جیره استفاده نمود .
کنجاله تخم پنبه عموماَ به عنوان یک ماده خوراکی با کیفیت در جیره های طیور مطرح نیست . هر چند که به دلایل اقتصادی ، اغلب آن را در نقاط تولید شده مصرف می کنند . مهمترین محدودیت های کاربرد این کنجاله وجود فیبر بالا و گوسیپول در آن می باشد .
گوسیپول رنگدانه پلی فنولیک ( polyphenolic ) زردی می باشد که در غده های پنبه دانه یافت می شود . در بیشتر کنجاله ها ، مقدار گوسیپول کل حدود 1% است که تنها1/0 % آن به صورت آزاد می باشد . گرچه باقیمانده گوسیپول متصل تقریباَ بی اثر است ، اما متاسفانه می تواند با لیزین کنجاله به هنگام فرآوری آن متصل شود و هر دوقسمت گوسیپول و لیزین متصل را از دسترس پرنده خارج سازد .
Molecular Weight: 518.6
Melting Point: 177-182°C (decomp.)
CAS Number: 303-45-7
کمترین مقدار گوسیپول به صورت آزاد ، در کنجاله تخم پنبه تولید شده ، با فشار حلزونی و روش کاربرد توام فشار و حلال بین 02/0 تا 05/0 درصد و بیشترین مقدار آن در روش استخراج با حلال بین 04/0 تا 4/0 درصد حاصل می شود.
در اسب ونشخوارکنندگان در مقابل مصرف گوسیپول تا حدودی مقاوم هستند . دلیل اصلی مقاومت نشخوارکنندگان به خاطر تشکیل ترکیبات پروتئینی محلول و پیچیده در معده است که در مقابل آنزیم ها مقاوم هستند. گرچه گوسیپول تاثیر چندانی بر عملکرد نشخوارکنندگان ندارد لیکن تاثیر منفی آن می تواند در گوساله های کوچک که هنوز شکمبه آنها توسعه نیافته بروز نماید.
در حیوانات تک معدهای چون مرغ ، گوسیپول به شکل آزاد سبب مسمومیت گردیده و موجب کم اشتهایی و کاهش وزن بدن می گردد.
استفاده از کنجاله پنبه دانه در تغذ یه دام و طیور :
واریته های بدون غده ( GLANDIESS) پنبه دانه فاقد گوسیپول نیز وجود دارند . پرندگان می توانند معمولاَ مقدار نسبتاَ بالای گوسیپول را بدون هیچ گونه تاثیری بر عملکردشان تحمل نمایند و هر چند که حتی مقدار بسیار پایین آن موجبات تغییر رنگ زرده و سفیده را در پرندگان تخم گذار فراهم می کند. تغییر رنگ زرده به صورت های سبز – قهوه ای – سیاه به میزان گوسیپپول جیره و مدت انبار کردن تخم بستگی دارد. افزایش مدت انبار کردن بویژه در هواه خنک 5 درجه سانتیگراد که سبب تغییر سریع در PHزرده می شود ، بر تیرگی زرده می افزاید . با توجه به اینکه گوسیپول با آهن تشکیل کمپلکس می دهد ، از این واکنش می توان به طور موثری در حذف سم یا غیر سمی کردن کنجاله استفاده کرد . فراهم نمودن نسبت 1 به 1 گوسیپول آزاد و آهن می تواند سبب افزایش مقدار مصرف کنجاله درجیره های گوشتی و همچنین مرغ های تخم گذار شود. از آنجا که بیشتر نمونه های کنجاله پنبه دانه دارای 1/0 % گوسیپول آزاد هستند با افزودن 5/0 کیلوگرم سولفات آهن در هر تن خوراک می توان مسمومیت حاصل از آن را برطرف نمود . با افزودن آهن ، جوجه های گوشتی و مرغ های تخم گذار بدون هیچ گونه تاثیرمنفی می توانند به ترتیب تا 300 و 30 قسمت در میلیون ( PPM ) گوسیپول آزاد در جیره را تحمل نمایند.
اگر کنجاله پنبه دانه حاوی مقداری روغن باشد ، اسید های چرب سیکلوپروپیونید ممکن است سبب تغییر رنگ تخم مرغ شوند. این اسید های چرب در غشای ویتلین Vitellin Membrane زرده تغییر شده و قابلیت نفوذ پذیری آن را به آهن که تنها در زرده وجود دارد تغییر می دهد. آهن تراوشده با کُن آلبومین Conalbumin در بخش سفیده تشکیل کمپلکس می دهد و رنگ صورتی زرده را باعث می شود ، که تنها راه جلوگیری از آن استفاده از کنجاله های پنبه دانه با مقدار بسیار ناچیز روغن می باشد .
محدودیت های که باعث می شود نتوان به مقدار زیاد در جیره از آن استفاده کرد عبارتند از :
تغییر رنگ زرده تغییر رنگ آلبومن
میزان روغن میزان گوسیپول قابلیت استفاده لیزین
محدودیت کنجاله پنبه دانه برای پرندگان تخمگذار در سنین 0 تا 4 هفتگی: حداکثر 5% جیره
محدودیت کنجاله پنبه دانه برای پرندگان گوشتی در سنین 4 تا 8 هفتگی : حداگثر 10% جیره
مسمومیت دام ها بویژه خوک در اثر مصرف کنجاله پنبه دانه معمولی زیاد حادث می شود . ماده سمی گوسیپول در کنجاله تخم پنبه معمولی موجب سفت شدن و بزرگ شدن شکم در اثر تجمع مایعات و ضعف عمومی می شود . ظاهراَ مرگ در اثز خیز قلب و شش یا جگر رخ خواهد داد.
استفاده از کنجاله تخم پنبه در جیره مرغ های تخم گذار برای متخصصین تغذیه و تولیدکنندگان از دیر باز یک مشکل بوده است . گزارش های اولیه در مورد لکه دار شدن تخم مرغ مرغ های تخمگذار که از کنجاله تخم پنبه تغذیه نموده اند به سالهای 1819 برمی گردد. در دهه 1930 گوسیپول به عنوان ماده موثر در تغییر رنگ زرده در مرغ های تغذیه شده با کنجاله تخم پنبه شناخته شد . بزودی روشن شد که در تغذیه مرغ های تخم گذار با کنجاله پنبه دانه دو مشکل بوجود می آید :
1- سفیده تخم های ذخیره شده به رنگ صورتی تغییر رنگ می دهد و این حالت غیر طبیعی به عنوان سفیده صورتی رنگ شناخته شده است .
2- مشکل دیگر که ممکن است به طوز همزمان رخ دهد ، رنگ قهوه ای یا زیتونی زرده می باشد .
3- مشکل دوم از تداخل گوسیپول حاصل از غدد رنگدانه ای تخم پنبه باآهن موجوددر زرده تخم مرغ حاصل می شود.
اگرچه که رنگ صورتی سفیده به طور خود به خودی رخ می دهد ، اما به طور معمول به هنگام مصرف محصولات حاصل از گیاهان راسته مالوال ها malvales مشاهده می شود. دو اسید چرب حلقوی که به طور طبیعی وجود دارند ، از گیاهانی که سبب مشکلات فوق می شوند ، جدا شده است . این ترکیبات را اسید های مالوالیک malvalic و استر کولیک sterculic می نامند . سال ها قبل آزمایش رنگ سنجی توسط هالپن halpen توسعه یافت که به کم آن می توان روغن پنبه دانه را در مخلوطی از روغن های گیاهی تشخیص داد . نشان داده شده است که این آزمایش برای ترکیبات سیکلوپروپنوییدی ، بویژه اسید های چرب مالوالیک و استر کولیک بسیار اختصاصی می باشد . وضعیت صورتی – سفید که در آلبومن تخم مرغ های انبارشده مشاهده می شود که با مصرف هر یک از اسید های چرب مالوالیک یا استر کولیک بسیار معمول است و حاصل ترکیب کُن آلبومین و پروتئین سفیده تخم مرغ با آهنی است که از قسمت زرده تراوش شده است . این عمل تا حدودی مربوط به تغییر در قابلیت تراوش غشا و افزایشPH زرده می باشد . میزان مصرف این مواد ، شرایط انبار کردن و نژاد مرغ تخمگذار از عواملی هستند که در شدت و بروز این وضعیت دخالت دارند .
تغییر رنگ زرده نیز با مصرف گوسیپول و اسید های چرب مالوالیک یا استر کولیک بوجود می آید. با وجود این ، بروز این وضعیت و شدت تغییر رنگ و لکه دار شدن بسته به دخالت گوسیپول دست نخورده و طبیعی و یا اسیدهای چرب آزاد متفاوت می باشد. تغییر در قابلیت تراوش غشا و PH سفیده و زرده سبب انتقال آب و پروتئین از سفیده به داخل زرده می شود . شدت این عمل بر میزان گوسیپول دریافت شده توسط پرنده بستگی دارد و می تواند باعث خمیری و چسپناک شدن و یا افزایش وسکوزیته زرده شود. این وضعیت در زرده ای که تازه آزاد شده ( Ovulated ) قابل مشاهده است . اما در اثر انبار کردن تخم مرغ شدت می یابد . گزارش های مبنی بر افزایش درصد مرگ و میر جنین در هفته اول انکوباسیون در تخم های حاصل از گله های مادر تغذیه شده با مقادیر زیادی اسیدهای مالوالیک و یا استرکولیک وجود دارد. هر چند که میزان تغذیه از این موادباید به مراتب بالاتر از مقداری باشد که در شرایط طبیعی در جیره مرغ های تخمگذار وجود دارد.
اگر چه واریته های مختلف پنبه دانه بدون گوسیپول پرورش یافته است ، اما پایین بودن میزان محصول در هکتار آن به این معنی است که آنا در کشاورزی به میزان زیادی استفاده نمی شوند . بنابراین بیشتر پنبه دانه های کشت شده در جهان هنوز دارای مقدار قابل ملاحضه ای گوسیپول هستند . با انتخاب روش مناسب استخراج می توان در میزان گوسیپول آزاد کنجاله را تا حداکثر 04/0 % کاهش داد. به علاوه از نمک های آهن محلول می توان در جیره های کنجاله پنبه دانه استفاده نمود . آهن با گوسیپول پیوندی برقرار می کند و سبب کاهش میزان مسمومیت زایی آن می شود. اخیراَ در گزارشی ، در جوجه های گوشتی تغذیه شده با جیره های حاوی تا 30% کنجاله پنبه دانه ، به دنبال افزودن آهن محلول ( به نسبت 2 به 1 از آهن و گوسیپول آزاد ) هیچ گونه اثر نامطلوبی در اضافه وزن و یا درصد تلفات آنها مشاهده نشد .
تاثیر سطوح مختلف کنجاله پنبه دانه بر عملکرد جوجه های گوشتی
محمد طغیانی
به منظور بررسی اثرات استفاده از سطوح مختلف کنجاله پنبه دانه در سنین مختلف بر عملکرد جوجه های گوشتی آرین آزمایش به صورت طرح کاملاَ تصادفی با 3 تیمار و 5 تکرار انجام شد . در این تحقیق از 260 قطعه جوجه های گوشتی یک روزه که تا شروع آزمایش( 7 روزه ) به صورت گروهی روی بستر پرورش یافتند ، استفاده شد. در سن 7 روزگی جوجه ها با 20 گروه 13 قطعه ای و به طور تصادفی به هر یک از تیمارها ی آزمایش توزیع شدند . تیمار های مختلف شامل صفر ، 5/3 ، 7 و 5/10 درصد کنجاله پنبه دانه در دوره 21/7 روزگی بود . مقادیرکنجاله پنبه دانه در دوره رشد به ترتیب صفر ، 7 ، 14 و 21 درصد و در دوره پایانی صفر ، 14 ، 21 و 21 درصد بود. جیره های آزمایشی بر اساس NRC متوازن شده و مقادیر پروتئین و انرژی آنها یکسان بود. توزیع بع صورت هفتگی انجام و صفات اضافه وزن ، مصرف خوراک و ضریب تبدیل غذایی در مراحل مختلف پرورش و کل اندازه گیری شد ند . بررسی عوامل خونی و تجزیه فیزیکی لاشه در پایان دوره آزمایش در سن 56 روزگی انجام شد. استفاده از سطوح مختلف کنجاله پنبه دانه و افزایش آن در دوره های مختلف پرورش بر صفات وزن بدن ، اضافه وزن ، ضریب تبدیل غذایی ، اجزا لاشه و عوامل خونی اثر معنی داری نداشت. افزایش سطح کنجاله پنبه دانه منجر به اختلاف معنی داری در مصرف خوراک در سن 21-7 روزگی شد ( 05/0 = P ) ، به طوریکه با افزایش سطح کنجاله پنبه دانه مصرف خوراک افزایش یافت . به طئر کلی نتایج حاصل از این تحقیق نشان دادکه می توان از کنجاله چنبه دانه به مقادیر 7 ، 14 و 21 درصد در دوره آغازین ، رشد و پایانی بدون تاثیر داشتن تاثیر سوئ بر عملکرد جوجه های گوشتی و به منظور کاهش هزینه خوراک استفاده کرد.
استفاده از پوست تخم پنبه غنی شده با اوره و ملاس در جیره بره های نر پرواری
غلامرضا مختار پور
در این آزمایش اثرات 4 جیره غذایی ، شامل :
1- 20% از پوسته تخم پنبه غنی شده با اروه + ملاس
2- پوسته تخم پنبه غنی نشده
3- پوسته تخم پنبه غنی شده با اوره
4- جیره فاقد پوسته تخم پنبه
بر میزان رشد ، خصوصیات لاشه و میزان ماده خشک مصرفی روزانه 60 بره نر پرواری افشاری با میانگین وزن 1/5 +- 2/36 کیلوگرم مورد بررسی قرار گرفت . بره ها برای دروه 90 روزه در قالب طرح آماری کاملاَ تصادفی با جیره های آزمایشی مورد تغذیه قرار گرفتند . نتایج حاصل از آزمایش نشان داد که میانگین افزایش وزن روزانه بره ها به ترتیب 4/232 ، 8/223 ، 7/223 ، 3/211 گرم و ماده خشک مصرفی به ترتیب 1/2 ، 3/2 ، 2/2 و 3/2 کیلوگرم در روز و ضریب تبدیل غذایی به ترتیب 5/9 ، 5/10 ، 9/9 . 7/10 بود که اختلاف بین آنها معنی دار نیود . اختلاف بین میانگین های وزن لاشه ، وزن قطعات پرارزش لاشه . نسبت وزن قطعات پر ارزش لاشه به وزن لاشه معنی دار شد ( در سطح معنی داری 5% ) و بین سایر صفات لاشه بره های تغذیه شده با جیره های مختلف تفاوت معنی داری مشاهده نشد. با توجه به اینکه بره های تغذیه شده با جیره یک دارای بازده لاشه بالاتر و ضریب تبدیل غذایی بهتری بودند می توان نتیجه گیری نمود که مناسب تریت جیره برای پروار بندی بره های نر افشاری جیره حاوی پوسته تخم پنبه غنی شده با اوره و ملاس است .
وجود کنجاله تخم پنبه در جیره و استفاده از لیزین در جیره
گروه علمی موسسه اطلاعات مرغداری
تحقیقات صورت گرفته نشان می دهد که اضافه نمودن لیزین به میزان 2 درصد در جیره های حاوی کنجاله تخم پنبه سبب کاهش اثرات سمی ناشی از گوسیپول موجود در تخم پنبه می گردد.
تحقیقی در همین راستا در دانشگاه جرجیا انجام شد، در این آزمایش عملکرد جوجه ها با جیره حاوی 20 درصد کنجاله تخم پنبه همراه با لیزین و بدون لیزین در گروههای مختلف مورد بررسی قرار گرفت. نتایج در سن 21 روزگی نشان دهنده این موضوع بود که با اضافه نمودن 2 درصد لیزین به جیره می توان از کنجاله تخم پنبه به عنوان منبع جایگزین تأمین کننده پروتئین در جیره های بر پایه ذرت – سویا استفاده نمود.