راهکارهایی برای مقابله با کپک ها و سموم قارچی

بسیاری از مواد خوراکی حاوی قارچ هستند. وقتی این قارچها روی دانه غلات و علوفه رشدکنند، مشکلاتی ایجاد می کنند. مایکوتوکسین ها سمومی هستند که توسط کپکهای قارچی تولید می شوند.

مسمومیت با مایکوتوکسین­ ها،  مایکوتوکسیکوسیس نامیده می­شود. تخمین زده شده که حدود 25 درصد محصولات آلوده به مایکوتوکسین هستند.

کپک­ ها و مایکوتوکسین­ ها اثرات زیادی روی گاو می­ گذارند. اینها می­ توانند خوشخوراکی را تحت تاثیر قرارداده و مصرف خوراک را کاهش­ دهند. چون قارچ­ها از مواد مغذی خوراک برای رشد خودشان استفاده می­ کنند، ارزش غذایی خوراک را کاهش می­ دهند. کپک­ ها ممکن است میکرب­های شکمبه را مهارکنند و قابلیت جذب شکمبه را کاهش دهند.

مایکوتوکسین­ ها می­ توانند باعث بروز مشکلات هورمونی و ایمنی شوند خصوصا در گاوهای شیری که تحت تنش هستند. مایکوتوکسین­ ها می­ توانند باعث اسهال­ های متناوب، زبر شدن موهای بدن، ناراحتی­های عمومی و سقط­ جنین زودرس شوند که به صورت چرخه نامنظم فحلی در گاو بروز می­ یابد. متاسفانه در اغلب اوقات مایکوتوکسین­ ها به جای مشکلات حاد باعث مشکلات مزمن می­ شوند که واقعا توجه شما را جلب می­ کند.

دلیل مشکلات مزمن از قبیل 900 تا 1300 گرم افت تولید شیر گاو در روز یا زیاد شدن برخی بیماری­ها در گله و یا عملکرد گیرایی پائین که اغلب اوقات شناخته نمی­ شوند به وجود مایکوتوکسین­ ها ارتباط داده می­شوند. با این حال مشخص است که این نوع مشکلات مزمن بسیار هزینه­ بر خواهند بود.

چرا خوراک­ها به قارچ و کپک آلوده می­ شوند؟

اسپور قارچ و کپک در خاک و باقیمانده گیاهان وجود دارد. این قارچ­ها همیشه آماده آلوده کردن گیاه در مزارع هستند. قارچ­ها وقتی شرایط مساعدی برایشان فراهم شود رشد می­کنند. تنش­ های آب و هوایی می­تواند مقدار قارچ و کپک­ ها را روی گیاه به صورت تصاعدی زیادکند.

گیاهانی که توسط حشرات آسیب دیده­ اند قارچ بیشتری روی خود دارند. اکسیژن و رطوبت زیاد در زمان انبارداری هم می­تواند باعث رشد کپک­ ها و قارچ­ ها گردد.

وقتی هوای سرد (زیر 21 درجه) و مرطوب (رطوبت نسبی 70 درصد) بلوغ ذرت را به تاخیر می­اندازد، قارچ­ ها اغلب در مزرعه شروع به رشد می­کنند. در شرایط اقلیمی شمالی­ تر، قارچهای فوزاریوم مثل وومیتوکسین (با نام دیگر دی اکسی نیوالنول یا DON )، T2، زرالنون و فومونسین از این شرایط سود می­ جویند.

گرمای هوا، شرایط مرطوب، خشکی، آسیب توسط حشرات و سایر تنش­ های وارد به محصول، تولید مایکروتوکسین­ هایی به نام آفلاتوکسین (از قارچ آسپرژیلوس فلاویوس و آسپرژیلوس پارازیتیکوس) را در غلات قبل از برداشت افزایش می­دهند. آفلاتوکسین عمدتا در خشکسالی شایع است چرا که باکتری­ها و قارچ­هایی که با آن رقابت می­کنند در شرایط خشکی نمی­توانند رشدکنند. اما این قارچ­ های آسپرژیلوس رطوبت­ دوست نیز هستند و می­توانند رشد کرده و یک بار غله که به خوبی خشک نشده­ است را آلوده سازند. دانه­ های سبک یا آسیب­ دیده اغلب مقدار زیادی آفلاتوکسین دارند. از آنجا که آفلاتوکسین ماده سرطان­زایی است سازمان خوراک و داروی آمریکا محدودیت­های قانونی برای این سم در مواد خوراکی و شیر وضع کرده است. مقدار مجاز آفلاتوکسین در خوراک گاوهای شیری 20 قسمت در میلیارد و مقدار مجاز آن در شیر 5/0 قسمت در میلیارد می­باشد. آفلاتوکسین تنها مایکوتوکسینی است که توسط سازمان نظارت بر غذا و دارو برای آن محدودیت اعلام شده است.

مبارزه با آفلاتوکسین

حتی با مدیریت خوب زراعی و دامی مقدار کمی آفلاتوکسین در خوراک و علوفه وجود دارد. تشخیص مسمومیت با آفلاتوکسین، به علت دامنه وسیعی از علائم و ماهیت مزمن بودن آن کار بسیار دشواری است. یک خوراک یا ماده غذایی ممکن است حاوی چندین نوع مایکوتوکسین باشد. اگر علائمی از وجود کپک و مایکوتوکسین­ ها در خوراک گاو وجود داشته باشد، همیشه سعی کنید از بروز هر گونه مشکلات مدیریتی و تغذیه­ ای دیگر جلوگیری کنید و بعد از آن اگر هنوز به مشکل آفلاتوکسین مشکوک هستید، برای این منظور آزمایش دهید و آن اقلام خوراکی را که فکر می­کنید  آلوده هستند از جیره حذف کنید یا در حداقل مقدار استفاده کنید و از مایکوتوکسین بایندر در جیره استفاده کنید.

1) آزمایش برای تشخیص مایکوتوکسین­ ها: حدود 100 نوع مایکوتوکسین مختلف وجود دارد. متاسفانه آزمایشگاه­ها قادر نیستند هر یک را به تنهایی آنالیز کنند بنابراین اگر آزمایش سطح مایکوتوکسین را بالا نشان نمی­دهد لزوما به این معنی نیست که مشکلی وجود ندارد. اما گاهی اوقات بویژه مواقعی که به اقلام خوراکی خریداری شده شک دارید فرستادن نمونه ای به آزمایشگاه برای آنکه سطح مایکوتوکسین را نشان دهد، مفید خواهدبود.

2) رقیق­ سازی: اگر احتمال آلودگی قارچی و مایکوتوکسینی زیاد است بهترین راه حل این است که ماده خوراکی آلوده را از جیره خارج کنید. دومین راه حل این است که مقدار آن ماده غذایی را در جیره کاهش دهید. این امر باعث کاهش مایکوتوکسن در خوراک گاو شده و ممکن است به شما این امکان را بدهد که از غذای آلوده در جیره استفاده کنید. اغلب اوقات مواد خوراکی ریزتر حاوی بالاترین سطح آلودگی هستند. بنابراین، این امر کمک می­کند تا راهی برای جلوگیری از تغذیه آنها پیدا کنیم.

3) مایکوتوکسین­ بایندرها: مایکوتوکسین­ بایندرها به جیره اضافه می­شوند تا به مواد سمی متصل شوند و از جذب این مواد در دستگاه گوارش گاو جلوگیری کنند. به این ترتیب گاوها از سموم حفظ می­شوند و از آلودگی شیر جلوگیری می­شود. هر چند که روی این محصولات تحقیقات زیادی انجام شده است، در حال حاضر محصولی تائید نشده که بتواند سموم را از خوراک جدا کند. متاسفانه روش­های تحقیقی برای ارزیابی مایکوتوکسین­ بایندرها در آزمایشگاه و گاو استاندارد نشده است، لذا مقایسه محصولات با یکدیگر کار دشواری است.

سیلیکات­ها (مثل رس، بنتونیت، منتموریلونیت، زئولیت و فیلوسیلیکات­ها) معمولا به عنوان عوامل مقاوم به کپکی شدن یا پلت­ چسبان فروخته می­شوند. با وجود اینکه تضمینی برای جلوگیری مشکلات مربوط به مایکوتوکسین­ ها، توسط مایکوتوکسین­ بایندر وجود ندارد ولی بسیاری از متخصصان تغذیه استفاده از این مواد را برای متصل شدن به مایکوتوکسین­ ها در جیره توصیه می­کنند.

سدیم بنتونیت به صورت یک پودر نرم (با اندازه 200 میکرون) معمولا به مقدار 240 گرم به ازاء هر راس گاو در روز تغذیه می­شود. در آمریکا مصرف بیشتر از 2 درصد سدیم بنتونیت در جیره ممنوع است. سایر سدیم آلومینو­سیلیکات­ بایندرها به مقدار 110 گرم در روز با ازاء هر راس تغذیه می­شوند. معلوم شده یک نمونه از سدیم  کلسیم­ آلومینوسیلیکات­ های آبدار خاص در تعدادی از گونه­ های حیوانی به آفلاتوکسین متصل می­شوند. متاسفانه به نظر نمی­رسد که این ماده سایر مایکوتوکسین­ ها را علاوه بر آفلاتوکسین به صورت دائم جذب کند. تغییرات شیمیایی در ساختار سیلیکات­ها مقداری بهبود در قدرت باندکنندگی این مواد با سایر مایکوتوکسین­ ها مثل زیرالنون بوجود آورده است. از زغال (یا کربن فعال) به عنوان باند­کننده زرالنون و DON با موفقیت­های موردی استفاده شده اما به نظر می­رسد به اندازه سیلیکات در جذب آفلاتوکسین موثر نیست.

گلوکومانان­ های استری شده قسمتی از دیواره سلولی مخمر هستند که به طور موثری در سطحی کمتر از سیلیکات­ها مایکوتوکسین­ ها را جذب می­کنند. با مصرف فقط 10 گرم گلوکومانان­ های استری شده به ازاء هر راس گاو در روز آفلاتوکسین شیر گاوهای شیری به مقدار قابل توجهی کاهش می­یابد. این کاهش با مصرف 225 گرم سیلیکات در روز به ازاء هر راس گاو به دست می­آید. در آزمایشگاه نشان داده شده که این کربوهیدراتهای غیر قابل هضم، آفلاتوکسین، اوکراتوکسین، زرالنون و T2 را جذب می­کنند. استفاده از این مواد به مقدار 5/0 درصد رشد جوجه­ های گوشتی را در جیره­ های حاوی آفلاتوکسین، اکراتوکسین، زرالنون و T2 بهبود می­بخشد.

برخی متخصصان تغذیه معتقدند که تغذیه مداوم این جاذب­ها برای جلوگیری از مسائل تحت بالینی مربوط به مایکوتوکسین­ ها ضروری است. متاسفانه برخی از این جاذب­ها ممکن است به مواد معدنی جیره مثل عناصر کم­ نیاز متصل شده و آنها را از دسترس حیوان دور نگه دارند. به همین خاطر ممکن است مصرف مداوم این جاذب­ها در جیره مناسب نباشد خصوصا اگر از منابع آلی مواد معدنی در جیره استفاده نشود. انجام تحقیق بر روی هزینه­ های ناشی از بروز مایکوتوکسیکوسیس تحت بالینی و موثر بودن جاذب­ها در سطوح پائین مایکوتوکسین در جیره می­تواند مفید باشد.