بیوسکوریتی (Biosecurity) یا حفاظت حیاتی شامل برنامه‌های پیشگیری از پاتوژن‌های اولیه‌ای است که به‌صورت بالقوه برای سلامتی گله مضر می‌باشند.

هر عامل عفونی که ایجاد بیماری می‌کند یک پاتوژن نامیده می‌شود. پاتوژن‌های مختلف شامل ویروس‌ها (ویروس FMD و ویروس BVD)، باکتری‌ها (Brucella abortus عامل بروسلوز،Mycobacterium Paratuber culosis عامل بیماری یون) و پریون‌ها (آنسفالوپاتی اسفنجی گاوان یا BSE و اسکرپی در گوسفندان) می‌شوند.

بیوسکوریتی در سطوح ملی که شامل مراقبت بیماری‌های حیوانات خارج کشور می‌باشند به‌وسیله آزمایشگاه APHIS[1][1][1] (سرویس نظارت سلامتی گیاهان و حیوانات) در دپارتمان کشاورزی ایالات متحده انجام می‌شود. دامپزشکان APHIS و پرسنل حمایتی درکنار دولت در سرتاسر کشور یک نظارت پایدار برای نگهداری حیوانات اهلی و احشام دربرابر بیماری‌های حیوانات خارجی فراهم می‌آورند که عدم این نظارت می‌تواند برای صنعت دامداری و مصرف کنندگان تا میلیون‌ها دلار ضرر برساند.

حفاظت حیاطی یا بیوسکوریتی درسطح یک گله یکسری استراتژی‌هایی را برای جلوگیری از بیماری‌های هزینه‌بر تعیین می‌کند که این بیماری‌ها درصورت ورود گله‌های خاصی بروز می‌نماید. پیش‌گیری و کنترل سادة بیماری‌های معمول که امروزه در اکثر گله‌های گوشتی اعمال می‌شود برای مواجهه با تقاضاهای آینده ناکافی‌اند و می‌توان با مشاهدات و مراقبت منظم، واکسیناسیون و توجه محدود به بیوسکوریتی تولیدات را درسطح گله افزایش داد.

اهمیت بیوسکوریتی:

یک‌سری بیماری‌های عفونی در واحدهای پرورش گاو مطرح می‌شوند که می‌تواند یک اثر منفی روی درآمد اقتصادی واحد داشته باشند. ما اغلب به اثر مخرب بیماری فکر می‌کنیم که باعث کاهش کارایی تولید (کاهش میزان باروری، سقط جنین زودرس،‌ نقص‌های مادزادی و

گوساله‌های ضعیف)، کاهش تولید (کاهش وزن گوساله‌های تازه از شیر گرفته، کاهش مصرف خوراک و کم شدن میزان افزایش وزن روزانه) و همچنین افزایش میزان واگیری بیماری‌ها و افزایش مرگ و میر آنها می‌شود. اما آن چیزی که مهم است این است که این عوامل می‌تواند ازنظر رقابت در بازار برای ما مضر و زیان‌آور باشد.

با افزایش اطلاعات علمی موجود دربارة پاتوژنز، طرز انتقال و تشخیص بیماری‌هایی مثل BVD و یون و غیره، تعهدات دامپزشکان در قبال خرید و فروش حیوانات آلوده افزایش می‌یابد. به همین خاطر بیوسکوریتی باید یک اولویت بسیار مهم ـ با شرایط خیلی بالا ـ در تصمیمات مدیریتی روزمره باشد.

پاتوژن‌هایی که در برنامه‌های بیوسکوریتی درنظر گرفته شده‌اند شامل ویروس زبان آبی، ویروسBVD، ویروس IBR، ویروس لوکوزگاوی، عامل بیماری یون و سل ، بروسلوز، گونه‌های سالمونلا، Moraxella bovis عامل Pink eye، ویروس دهان تاولی، انگل‌ها (کوکسیدیوز، کریپتوسپوریدیوز، آناپلاسما، شپش‌ها)، آلودگی‌های قارچی و بیماری‌های ژنتیکی می‌شوند.

امروزه تولید کنندگان درگیر تجارت بین‌المللی شده‌اند و به همین خاطر نیازمند توصیه‌های لازم دربارة بیماری‌هایی هستند که با آنها مواجه می‌شوند. آنها باید این توصیه‌ها و اطلاعات را از دامپزشکان بخش APHIS و با واسطه دامپزشک خود بگیرند.

سطح بیوسکوریتی:

در یک واحد ابتدا اثر بالقوة یک بیماری بر روی آن واحد تخمین زده می‌شود و در اینجا بایستی به سطح خطر آسیب رسان و پیامدهای اقتصادی آن بیماری توجه نمود. تولید کنندگان باید یکی از سطوح خطری را که توانایی اجرای آن را دارند، انتخاب نمایند. وقتی سطح بیوسکوریتی مشخص گردید باید یک پایه و اساس برای اجرا وجود داشته باشد که در اینجا لزوم یک دامپزشک شایسته خیلی بااهمیت به‌نظر می‌رسد.

سطوح بیوسکوریتی مشخص شده برای کار در یک مرکز گاو گوشتی به‌صورت زیر تعریف شده است:

1 ـ گله پاک و بسته که عاری از پاتوژن‌های خاص است (SPF[2][2][2]).

2 ـ عدم اجازه ورود حیوان به گله.

3 ـ عدم اجازه ورود حیوان جدید به گله ولی اجازه بازگشت حیوان به این گله.

4 ـ اجازه ورود حیوان جدید به گله به‌شرط داشتن تاریخچه درمانی ثبت شده و اعمال قرنطینه بر روی این حیوانات.

5 ـ اجازه ورود حیوان جدید به گله به‌‌شرط داشتن تاریخچه درمانی ولی بدون اعمال شرایط قرنطینه‌ای.

6 ـ اجازه ورود حیوان جدید بدون داشتن تاریخچه درمانی ثبت شده و بدون اعمال قرنطینه بر روی اینها.

همان‌طوریکه گفته شد تولید کنندگان می‌توانند یکی از سطوح خطری را که در بالا ذکر شده انتخاب نمایند و به‌کار گیرند.

منابع معمول اکثر پاتوژن‌ها را می‌توان به‌صورت زیر نام برد:

1 ـ کنسانتره (ذرت، جو، بذر کتان و سبوس) که می‌تواند منبع گونه‌های مختلف سالمونلا باشد.

2 ـ علوفه (یونجه، سیلاژ ذرت و…) که وقتی  با آب آلوده آبیاری می‌شوند به‌عنوان منبع مهم سالمونلا مطرح هستند. همچنین درو کردن و ذخیره سازی نامناسب علوفه می‌تواند به‌عنوان عفونت‌های کلستریدیایی منتهی شود.

3 ـ نشخوارکنندگان تغذیه شده با خوراکی‌هایی که پروتئین‌های ممنوع شده پستانداران بخصوصی را دارا هستند به میزان معنی‌داری جنون گاوی را منتشر می‌کنند.

4 ـ منابع آبی آلوده شده با سالمونلا، E. coli یا کریپتوسپوریدیوم.

5 ـ حیوانات ولگرد، محل‌های عرضه حیوانات و بازار مالخرها.

6 ـ حیات وحش؛ پرندگان منبع سالمونلوز، آهوان منبع بروسلوز، گرگ‌ها منبع سالمونلوز و لپتوسپیروز، مدفوع جوندگان که می‌تواند منبع گونه‌های سالمونلا و E. coli باشد.

7 ـ کنه‌ها و حشرات خونخوار که آناپلاسموز و سایر بیماری‌های مرتبط با خون را منتقل می‌کنند.

8 ـ وسایل نقلیه، وسایل تغذیه و لش‌گیری، کارگران و بازدید کنندگان و…

9 ـ مدفوع آلوده به نئوسپوراکانینوم که به‌عنوان یک منبع مهم برای این ارگانیسم محسوب می‌شود.

نمونه‌ای از یک برنامة بیوسکوریتی برای تلیسه‌های گوشتی غیرآبستن جایگزین شده در گله:

پس از خریدن تلیسه‌ها و جایگزین کردن آنها در گله اولین سؤالاتی که باید پاسخ داده شود این است که:

1)آیا تلیسه‌هایی که خریداری شده است از گله‌ای بوده که ازنظر پایه ژنتیکی بالاتر از گله خودمان بوده است یا نه؟

2)آیا حیواناتی که خریداری شده‌اند از گله‌ای بوده است که واکسیناسیون در آن گله اجرا می‌شده یا نه؟

برنامه‌ای که برای این تلیسه‌ها اجرا می‌شود شامل مراحل زیر است:

-I پیش جابجایی:

1 ـ آگاهی درباره سلامتی، واکسیناسیون و برنامه‌های کنترلی گله.

2 ـ تست‌های مخصوص به مدت 30 روز بایستی انجام شود که به‌صورت زیر است:

الف) جدا کردن ویروس BVD از سرم یا شناسایی ویروس با روش‌های مخصوصِ رنگ‌آمیزی.

الف ـ1) حیواناتی که برای ویروس BVD مثبت می‌شوند لازم است که 30 روز بعد دوباره تست شوند تا مشخص شود آیا آلودگی پایدار دارند یا خیر.

الف ـ2) یک تیتر آنتی‌بادی سرم ویروس BVD برای شناسایی حیواناتی که آلودگی پایدار به ویروسBVD دارند سودمند نیست.

الف ـ3) گوساله‌های نوزاد متولد شده از تلیسه‌های خریداری شده‌ای که آبستن بوده‌اند باید بلافاصله پس از تولد با تست‌های ایمنوهیستوشیمیایی و… آزمایش شوند.

ب) بیماری یون: تست‌هایی که برای این گروه سنی از گاوان یعنی تلیسه‌های گوشتی وجود دارد نسبت به تست‌هایی که برای گاوهای مسن‌تر استفاده می‌شود از اعتبار کمتری برخوردارند بنابراین در خریداری تلیسه‌های گوشتی و جایگزینی آنها در گله توصیه می‌شود که این تلیسه‌ها از گله‌هایی خریداری شوند که ازنظر برنامه‌های پیش‌گیری یون از سطح گله خودمان بالاتر و بهترند.

ج) تست‌های بروسلوز، سل و… نیز بایستی انجام شود.

-II ایزولاسیون و قرنطینه واحد:

در این مرحله بایستی مراحل ذیل انجام شود:

1ـ یک دوره حداقل 30 روزه ایزولاسیون

2ـ کنترل جدی حیوانات ازنظر تماس با سایر حیوانات و یا کنترل عبور و مرور

3ـ شناسایی گله

4ـ بانک سرم برای انجام تست‌های مکرر و یا تست‌های مورد نیاز در آینده

5ـ واکسیناسیون علیه BVD, IBR، کمبیلوباکتر و گونه‌های کلستریدیایی

6 ـ درمان انگل‌های داخلی و خارجی

7ـ اضافه کردن کوکسیدیواستات (مثل آمپرولیوم یا یونوفور) برای نگهداشتن گله با ورود به دوره قرنطینه‌گذاری

-III دوره پس از ایزولاسیون و قرنطینه:

به‌دنبال دوره قرنطینه و ایزولاسیون تلیسه‌ها را با گاوهای نر پاک و یا گاوهای نری که از تست تریکومونیازیس منفی بوده‌اند، جفت می‌اندازند.

گاوهای نر نیز باید برای بیماری‌های مشابه تست شده و تست آنها منفی شود. واکسن‌های دریافت شده و درمان‌های انجام شده بر روی گاوهای نر همانند تلیسه‌های گوشتی جایگزین شده در گله مشابه است و باید انجام شود.

در پایان باید یادآور شد که برنامه بیوسکوریتی همانند یک سیاست بیمه برای سلامتی و باروری گله است. تولید کنندگان با کمک یک دامپزشک لایق و شایسته باید تصمیماتی را درباره انتخاب سطح بیوسکوریتی مناسب برای گله که قبلاً این سطوح ذکر شده اتخاذ نمایند. بدیهی است که اگر این سطح انتخاب شده محدود باشد درجاتی‌ از ضررهای اقصادی می‌تواند بر گله و تولید کننده وارد شود و باید گفت که یک برنامه بیوسکوریتی جامع و کلی برای همه جوانب وجود ندارد و بیوسکوریتی ابزاری است برای کنترل بسیاری ازبیماری‌های عفونی خطرناک؛ این ابزار می‌توانند به راحتی با اهداف فردی هماهنگ شده و به‌طور موفقیت‌آمیزی برای هر گله‌ای استفاده شوند هرچند در اینجا باید برنامه‌ریزی، تعهد و آموزش همه پرسنل در سرتاسر برنامه پرورش وجود داشته باشد تا مجموعه اهداف برای یک برنامه کنترلی دربرابر بیماری‌ها به‌دست آید